Wat is actieonderzoek? Wat maakt actieonderzoek een waardevol veranderinstrument om in te zetten binnen een organisatie? Een aantal concrete opbrengsten en geleerde lessen van actieonderzoek op een rij.

Wat is actieonderzoek?

Als je actieonderzoek uitvoert gaan ‘onderzoek’ en ‘doen’ hand in hand. In de trajecten wordt een vraagstuk binnen de organisatie onderzocht, bijvoorbeeld werkdruk of samenwerking, en tegelijk worden acties en interventies bedacht en uitgevoerd om de situatie te verbeteren. Deze ingezette acties en interventies worden voortdurend binnen het onderzoeksteam geanalyseerd en geëvalueerd. Hierdoor ontstaat steeds beter zicht op ‘wat goed werkt’ en ‘wat nog voor verbetering vatbaar is’. Maar ook wat knelpunten en belemmeringen zijn. En wat er nodig is om de belemmeringen weg te werken.

Medewerkers als onderzoeker en veranderaar

Het uitgangspunt van actieonderzoek is dat medewerkers vanuit verschillende rollen en perspectieven een kleurrijk beeld hebben van organisatievraagstukken. Het feit dat zij vanuit hun rol door verschillende brillen naar vraagstukken kijken, helpt om tot oplossingsrichtingen te komen die goed bij de eigen werkpraktijk aansluiten. Zo voorkom je dat alleen beleidsmedewerkers en/of managers bedenken wat goed is of goed werkt voor de collega’s op de werkvloer. Het samen onderzoeken en verkennen van vraagstukken helpt bij het vinden van de beste oplossing en versterkt ook de betrokkenheid en samenwerking binnen organisaties. Veranderingen krijgen daarmee meer draagvlak en zullen daardoor sneller tot duurzame resultaten leiden.

Interventies op maat

Door in een organisatie samen actief aan de slag te gaan met het bedenken en het in praktijk brengen van positief werkende interventies, zet je gezamenlijk een beweging in gang. Zo ontstaat er enerzijds meer inzicht en kennis rondom het vraagstuk en is er anderzijds de mogelijkheid om nieuwe oplossingen ‘uit te testen’. Door elke keer te analyseren en te reflecteren op de acties van het onderzoeksteam en de vervolgstappen op de analyse te baseren, worden de acties en interventies maximaal aangepast aan de dagdagelijkse werkpraktijk.

Wat leren de ervaringen met actieonderzoekstrajecten ons?

Realise heeft een ruime ervaring in actieonderzoek. Zo begeleidde we onder andere in opdracht van het ministerie van SWZ 20 organisaties op het gebied van werkdruk en ongewenst gedrag. Wat maakt actieonderzoek een waardevol instrument om in te zetten binnen een organisatie? Een aantal concrete do’s én opbrengsten van actieonderzoek op een rijtje:

1. # 1. Er ontstaat meer bewustwording van en daardoor ook meer waardering voor wat goed gaat, wat positieve kracht geeft in het systeem (in relatie tot het vraagstuk of de verandering waarop het actieonderzoek betrekking heeft). Hierdoor maakt de focus een verschuiving van ‘probleem’ naar de vraag wat we vooral kunnen versterken en behouden en welke stimulerende dynamiek daaraan ten grondslag ligt. Gesprekken gaan vaak terug naar de kern: wat geeft ons betekenis in ons werk, waar doen we het allemaal voor? En daar vinden medewerkers een krachtige motor voor verandering en ontwikkeling, zeker als ze daarop zelf invloed blijken te kunnen uitoefenen.
   
   # 2. Als gevolg van die positieve ervaringen ontwikkelen medewerkers het gevoel ‘uitdrager’ te willen zijn van de positieve zaken die ze samen kunnen bereiken. De zaadjes die in de experimenten gezaaid zijn, worden de moeite waard gevonden om verder tot bloei te laten komen. Hierin willen de deelnemers zelf een rol op zich nemen.
   
   # 3. Tegelijkertijd zien we ook dat mensen leren hoe belangrijk het is om open en eerlijk te zijn over wat wel én wat niet werkt. Iets wat niet werkt, is weer een kans voor nieuwe keuzes. Dat is altijd beter dan tegen beter weten in te blijven volharden in iets wat niet werkt.
   
   # 4. Zeker wanneer de deelnemersgroep heterogeen is, verrijken betrokkenen gedurende het proces hun eigen inzicht op het thema van onderzoek. Ze leren van hoe anderen kijken naar de kwestie en in hoeverre en waarom die perspectieven kunnen verschillen van hun eigen perspectief. Ook de inbreng van nieuwe kennis en inzichten van de onderzoeker wordt als verrijkend en verhelderend ervaren. Het onderzoeksproces is daardoor vooral ook een leerproces voor betrokkenen.
   
   # 5. De actieve betrokkenheid van leidinggevende niveaus in een actieonderzoek werkt krachtig. Daar waar bij onvrede de schuld vaak al snel bij het tekortschieten van de leidinggevende wordt gelegd, ontstaat nu een kans om op fundamentele punten met elkaar in gesprek te gaan naar aanleiding van concrete situaties. Zeker wanneer leidinggevenden hiervoor openstaan, is dat voor alle partijen pure winst.
   
   

'Het project heeft een kop en een staart, je zet in vier tot zes maanden acties uit en je doet het met elkaar, passend bij jouw organisatie.'
- Suzanne Karremans, HR-Manager Nyloplast-

De aandachtspunten van actieonderzoek

Een eerste punt van aandacht is dat het heel belangrijk is om de verwachtingen goed te managen vanaf de start van het traject. Het is niet de onderzoekbegeleider die oplossingen aandraagt; die zullen vooral uit de groep zelf moeten komen, met ondersteuning van de onderzoekbegeleider. 

Verder is het belangrijk dat alle deelnemers van het actieonderzoek met een open en onderzoekende blik het traject instappen. Dit terwijl op dat moment nog niet precies duidelijk is hoe het proces zal lopen en wat de concrete opbrengst zal zijn. Het uitgangspunt is het vertrouwen dat een kwalitatief goed en zorgvuldig doorlopen onderzoeksproces tot waardevolle inzichten zal leiden.

Nieuwsgierig blijven en continu leren

De kracht van onderzoek – en actieonderzoek in het bijzonder – is dat je met elkaar weer met een frisse en open blik naar je eigen werkelijkheid kijkt. Dat levert mooie en nieuwe inzichten en perspectieven op, waarvan vaak blijkt dat die ineens een hefboom voor verandering aan het licht brengen. De kracht van onderzoeken is immers ook: de kracht van je blijven verwonderen!

Meer inspiratie over actieonderzoek?

Lees dan het artikel 'Deelnemer en onderzoeker tegelijk met Actieleren' of lees de klantverhalen van Bosch, Nyloplast of Gemeente Haaksbergen. Je kunt ook het gratis boekje Grip op een positief werkklimaat aanvragen of eens een vrijblijvend advies aanvragen voor actieonderzoek in jouw organisatie.