Er spelen tegengestelde belangen, en je moet tóch een besluit nemen. Of je krijgt een opdracht van hogerhand, maar staat er persoonlijk eigenlijk niet achter. Grote kans dat je als leidinggevende regelmatig met morele dilemma’s te maken hebt. Welke belangen laat je het zwaarst wegen? Hoe blijf je je eigen moreel kompas volgen? Moreel leiderschap is zo makkelijk nog niet.
Schouten & NelissenEthisch leiderschap: zo ga je om met morele dilemma’s
25 augustus 2025 5 minuten leestijd
In dit artikel leggen we uit wat veelvoorkomende morele dilemma’s op de werkvloer zijn. We kijken naar het verschil tussen moreel leiderschap en ethisch leiderschap en geven je tips voor het omgaan met morele dilemma’s. Hoe ethischer je manier van leidinggeven, hoe meer openheid, gelijkheid, innovatie en succes. En hoe beter je organisatie klaar is voor de uitdagingen van de toekomst!
Wat zijn morele dilemma’s?
Een moreel dilemma ontstaat als er tegengestelde morele waarden of belangen spelen. Het kiezen voor de ene waarde betekent automatisch dat een andere waarde in het gedrang komt. Het gaat vaak niet over goed of fout, maar over hoe je omgaat met conflicterende waarden. Je kunt je ongetwijfeld voorstellen dat morele dilemma’s heel wat vragen van je gedrag en besluiten als leidinggevende. Denk bijvoorbeeld aan de balans tussen eerlijkheid en loyaliteit, transparantie versus privacy, of het belang van het individu ten opzichte van het team.
Voorbeelden morele dilemma’s op de werkvloer
Bij de meest voorkomende dilemma’s in organisaties komt het neer op de keuze tussen:
Integriteit of loyaliteit
Denk aan een situatie wanneer een medewerker de regels overtreedt. Kom je direct in actie omdat de kwaliteitseisen in het gedrang komen, of sta je eerst achter je collega omdat die bijvoorbeeld extra snel werkte om de targets te halen?
Openheid of bescherming van privacy
Hoe transparant ben je over fouten of incidenten zonder de privacy van een medewerker (of klant) te schaden? Hierbij sta je soms voor de vraag of je het belang van de organisatie boven de privacy van de medewerker stelt, of andersom.
Efficiëntie of zorgvuldigheid
Onder werkdruk moet je soms snel besluiten nemen. Hoe voorkom je dat snel en efficiënt werken ten koste gaat van zorgvuldige afwegingen en kwaliteit?
Klantbelang, bedrijfsbelang of maatschappelijk belang
Is het verantwoord om voor de winst van het bedrijf een besluit te nemen dat maatschappelijke of ecologische gevolgen heeft? En geef je - met het oog op klantvriendelijkheid - toe aan een klantverzoek om een uitzondering op het bedrijfsbeleid, of houd je vast aan de geldende procedures?
Maatwerk of gelijkheid
Eén medewerker vraagt om bijzondere werktijden vanwege privéomstandigheden. Geef je toe, of houd je vast aan gelijkheid voor het hele team?
Eigen waarden of opdrachten van hogerhand
Soms word je gevraagd beleid uit te voeren waar je zelf morele bedenkingen bij hebt, bijvoorbeeld bij bezuinigingen die collega’s buitenproportioneel raken. Voer je het gevraagde uit, of ga je in gesprek over je bezwaren?
Wat is ethisch leiderschap?
Morele dilemma’s zoals hierboven vragen om moed, reflectie en het vermogen om belangen zorgvuldig af te wegen én bespreekbaar te maken met je team. Kortom: om moreel leiderschap. Bij moreel leiderschap hebben we het over het nemen van ethisch verantwoorde beslissingen en het bevorderen van het welzijn van anderen. Het omvat het handelen naar eigen waarden en principes.
Wil je het helemaal goed aanpakken, dan ga je voor ethisch leiderschap. Dit gaat nog een stapje verder dan moreel leiderschap. De term ethisch leiderschap verwijst naar het nastreven van integriteit, verantwoordelijkheid, compassie en rechtvaardigheid. Ethisch leiderschap draait om leidinggeven op basis van deze morele waarden én het actief bevorderen van ethisch gedrag binnen de organisatie. Ethische leiders creëren een open cultuur waarin alles besproken mag worden, mensen mogen leren van fouten en ruimte is voor groei. Vertoon je ethisch leiderschap, dan handel je volledig naar je waarden en overtuigingen. Oók als dat ongemak oplevert of op korte termijn niet de makkelijkste weg is.
Belang van moreel en ethisch leiderschap
Onderzoek laat zien dat ethisch leiders de sfeer en cultuur binnen hun organisatie sterk beïnvloeden. Ethisch leiderschap is een voorwaarde voor menselijke waardigheid en gelijkheid op de werkvloer. In een organisatie met ethische leiders willen mensen graag werken, met alle voordelen van dien zoals meer motivatie, betrokkenheid en creativiteit. Organisaties met een stevig ethisch fundament zijn op de lange termijn dan ook vaak succesvoller.
Zeker in het digitale tijdperk waarin we zitten, is ethisch leiderschap cruciaal. Door AI, datagedreven beslissingen en maatschappelijke druk staan ethische keuzes nóg vaker op scherp. Met transparantie, vertrouwen en ethisch handelen vorm je het nieuwe kapitaal van je organisatie.
Tips voor omgaan met morele dilemma’s
Om morele dilemma’s binnen de organisatie beter te herkennen én bespreekbaar te maken, hebben we een aantal praktische tips.
Gebruik vaste gespreksmethodes
Een van de meest gebruikte gespreksmethodes bij de aanpak van morele dilemma’s is het moreel beraad. Bij een moreel beraad analyseer je ethische dilemma’s als team onder begeleiding van een gespreksleider. Het proces verloopt volgens vaste stappen: casusselectie, verdiepen in de situatie, formuleren van de morele kernvraag, samen afwegen van waarden/belangen, gezamenlijk besluit nemen en reflecteren op de praktijk.
Maak waarden duidelijk
Met bijvoorbeeld het waardenspel breng je de waarden van alle betrokkenen rondom een dilemma letterlijk in kaart. Je team krijgt beter zicht op jouw morele kompas én elkaars drijfveren, wat de ethische dialoog verdiept.
Creëer een open, veilige werkcultuur
Stimuleer je teamleden om actief naar elkaar te luisteren en ook lastige kwesties uit te spreken. Door dialogen op te zoeken en spanning toe te laten, doorbreek je polarisatie en werk je samen op een transparante, veilige manier.
Onderbouw beslissingen
Integreer ethische afwegingen structureel in je besluitvorming. Niet alleen achteraf, maar neem ze vooraf al mee. En wees transparant over jouw morele afwegingen, ook als niet iedereen het ermee eens is.
Leer door reflectie
Regelmatig bespreken van praktijkdilemma’s en jouw rol hierin zorgt voor meer inzicht in je eigen handelen. Reflecteren kun je onder andere doen via moreel beraad (zie tip 1) of intervisie.
Meet de impact van ethisch leiderschap
Werk met tools als impact mapping of stakeholderanalyse om te zien wat ethisch leiderschap concreet oplevert. In de training Ethisch leiderschap van Schouten & Nelissen leer je hier meer over.
Maak gebruik van digitale tools
Zowel voor gespreksvoering en besluitvorming als reflectie bestaan online platforms en tools zoals Dilemma Training, Ethical Decision-Making Apps en dilemma-opstellings-tools. Deze helpen jou en je team bij het inventariseren en analyseren van ethische kwesties, vaak met behulp van gestructureerde vragenlijsten en scenario’s.
Moreel leiderschap voor nu en straks
Iedere leider krijgt te maken met morele dilemma’s. Zowel in de tegenwoordige als toekomstige tijd zijn ze onvermijdelijk en vormen ze de dagelijkse praktijk van modern leiderschap. Wie zich ontwikkelt in moreel leiderschap – door bewuste reflectie, dialoog en het maken van ethische keuzes – maakt morele dilemma’s niet alleen bespreekbaar maar ook gezamenlijk beter hanteerbaar. Ben je in staat anderen aan te zetten tot ethisch gedrag? En zijn jouw ethische vaardigheden zo ver ontwikkeld dat je trouw blijft aan je integriteit zonder relaties of je positie te schaden? Dan draag je met je ethisch leiderschap en morele reflectie bij aan een integere, succesvolle en toekomstbestendige organisatiecultuur.
Klaar voor actie?
Wil je jouw persoonlijke visie op ethisch leiderschap onderzoeken en je gereedschapskist vullen met concreet en actueel gereedschap voor de omgang met morele dilemma’s in de praktijk? In de training Ethisch leiderschap van Schouten & Nelissen ontwikkel je de vaardigheden om morele dilemma’s om te zetten in succesvolle acties.